Volumeregeling B780 en B739.
Naar de hoofdindex
Naar de Studer-Revox index
De receivers B739 en B780 werden geleverd met een bijzondere volumeregelaar. Volume-, loudness- en balanceregeling zijn daarin gecombineerd. Bediend wordt de regelaar met achter een schijf voor de balans en daarvoor een draaiknop voor het volume. Samen met het volume wordt ook de loudness geregeld, afnemende loudness bij toenemend volume. Technisch gezien bestaat Revox artikelnummer 1.780.195.00 uit 4 potmeters op een dubbele as, zie de foto rechts. De twee voorste potmeters zijn 22kOhm voor de balansregeling, deze draaien op de buitenste as. De binnenste as draait beide achterste potmeters, eentje voor het linker en eentje voor het rechter kanaal. Deze potmeters regelen volume en loudness. Dit zijn potmeters van 50kOhm, invers logarithmisch (soms ook aangeduid als stereo volume potmeters).
De volumeregelaar is in deze vorm niet meer leverbaar. Dat is lastig, omdat er nog veel apparaten in gebruik zijn en de volumeregelaar één van de meest gebruikte bedieningselementen is. Nu ze minstens 40 jaar oud zijn komen de gebreken. Vaak draaien ze extreem licht en voelen niet meer stabiel aan. De meest gehoorde klacht is echter verschil in volume tussen het linker en rechter kanaal, vooral bij lage volumes.
Een verschil in volume links en rechts hoeft niet altijd door de volumeregelaar veroorzaakt te worden. Op en rond de preamp printplaat zitten een aantal potentiële (mede)veroorzakers van zo'n verschil:
- De schakelaars mono, loudness, level -20dB en tone defeat rechtsonder op de frontplaat. Herhaald in- en uitschakelen kan leiden tot volumeverschillen links en rechts. Het best te horen met een aangesloten hoofdtelefoon. Remedie is het reinigen van de schakelcontacten, bijvoorbeeld met een ultrasoon reiniger.
- De potentiometers voor bass, presence en treble. Ook deze kunnen bij gebruik behalve gekraak volumeverschillen veroorzaken. Remedie is ook hier het reinigen van die potmeters, bijvoorbeeld met een ultrasoon reiniger.
- De koperen contacten op het Filter pcb die worden bediend met de knop Filter. Ook deze kunnen bij gebruik behalve gekraak volumeverschillen veroorzaken, te constateren door het herhaal verdraaien van die knop. Deze contacten zijn eenmaal uitgebouwd goed te reinigen, zijn ook nog nieuw beschikbaar.
- Het relais K1 op de preamp printplaat. Dit kan zich op verschillende manieren manifesteren. Soms is het een verschil na het inschakelen, dat na enige minuten vanzelf verdwijnt. Soms verdwijnt zo'n volumeverschil door heel kort het volume heel hoog te draaien. Soms verandert het volume door rechtsonder op de zijkant of op de ingeplugde hoofdtelefoonstekker te tikken (het relais zit direct achter de aansluiting voor de hoofdtelefoon). Mocht dit relais de problemen veroorzaken, Thomas Schröder biedt een prima vervanger aan. Voor B780 en B739 moet u de 24 volt versie hebben.
Zowel schakelaars als potmeters kunnen schoongemaakt worden, dat levert vaak een flinke verbetering. Ultrasoon reinigen werkt vaak goed. Dat geldt uiteraard niet voor het relais K1, als die het probleem veroorzaakt is vervanging de enige optie. Maar na 40 jaar gebruik kunnen potmeters ook versleten zijn. De loper en weerstandsbaan leveren dan niet meer het gelijkmatige verloop in weerstand dat nodig is. Dan is vervanging nodig. Maar hoe?
De standaard volumeregelaar voor B739 en B780 met nummer 1.780.195.00 is al jaren niet meer leverbaar. Dat is goed te zien aan de prijs die gevraagd wordt als er nog eentje op Ebay aangeboden wordt (bedenk dat ook die al 40 jaar oud is voor u toehapt). Als vervanger is een tijdlang de volumeregelaar uit de B750 (Revox nummer 1.780.195.02) aangeboden. Deze regelt wel volume en ingeschakelde loudness, maar heeft niet de twee potmeters voor de balansregeling. Deze volumeregelaar uit de B750 is nu nog maar heel beperkt verkrijgbaar. Misschien de beste mogelijkheid is nog via Revox Deutschland GmbH. Om deze in te bouwen moeten er twee gaten geboord worden in het chassis, naast het gat voor de as. Dat is niet zichtbaar na assemblage van de frontplaat en dus geen groot bezwaar voor mensen die het apparaat zo origineel mogelijk willen houden.
Wanneer deze volumeregelaar uit de B750 in een B780 of B739 wordt ingebouwd wordt de balans door middel van een blindstekker met 4 weerstanden van 10kOhm gefixeerd in de middenstand. Zie het plaatje van zo'n blindstekker rechts. De as van de potmeter uit de B750 is 6mm dik, tegen de 4mm (binnenste as) en de 6mm (buitenste as) van de potmeter uit de B780. Originele schijf en knop kon je passend maken door de 4mm van de knop iets uit te boren tot 6mm en vervolgens schijf en knop met een druppel contactlijm aan elkaar te lijmen. De balansregeling werkt dus niet met de potmeter uit de B750. Volume en volume-afhankelijke loudness, indien ingeschakeld, werken wel.
Merk op, dat de blindstekker ook zonder de potmeter uit de B750 nuttig kan zijn. Als een verschil in volume tussen het linker en rechter kanaal veroorzaakt wordt door één van de voorste van de 4 potmeters uit de B780 of B739, dan kan de blindstekker een prima alternatief zijn. De originele volumeregelaar blijft dan gewoon op z'n plaats. Dan wordt alleen de stekker uit J8 van de Preamp printplaat verwijderd en geisoleerd, daarvoor komt dan de blindstekker zoals hiernaast getoond in J8. Een nieuwe volumeregelaar voor of B739 of B780 zal niet direct beschikbaar zijn, dan is de blindstekker een prima tijdelijk alternatief. En voor wie geen balance-regeling nodig heeft kan het ook een permanente oplossing zijn.
Met de blindstekker is er dus een vervanger voor de voorste potmeter van de volumeregelaar. Wat nu als één van beide achterste potmeters vervangen moet worden? De vier potmeters die samen de volumeregelaar vormen worden bijeen gehouden door een tweetal nieten. Door die nieten uit aan één kant uit te boren kan de volumeregelaar uit elkaar genomen worden, zie de foto hiernaast. Op die manier kunnen de afzonderlijke potmeters vervangen worden. Dat biedt de mogelijkheid uit twee of drie versleten volumeregelaars weer één goed werkende regelaar te maken. Dat is technisch gezien niet moeilijk. Het probleem zit in het feit dat een slecht functionerende volumeregelaar al even moeilijk te krijgen is als een goed functionerende. Ik ben er al een paar jaar naar op zoek.
Zijn er verder nog alternatieven? Stereo potentiometers zijn nog wel verkrijgbaar, maar bijna niet met de extra contacten voor het regelen van de loudness. Wie een tijdelijke vervanger zoekt in afwachting van de zoektocht naar een goede, originele volumeregelaar zal waarschijnlijk af moeten zien van balance en loudness. De blindstekker voor de balance is hierboven al genoemd. Voor de loudness regeling kan worden volstaan met een enkele draad naar stekkers voor J1 en J2. In die stekkers worden dan twee weerstandjes (15k en 30k) opgenomen om e.e.a. electrisch gelijk te trekken. Op deze manier kan het volume geregeld worden met een standaard stereo potentiometer, zonder dat daarvoor een aanpassing nodig is die herinbouw van een originele regelaar bemoeilijkt.
Ik heb dat geprobeerd. Balance en loudness gebruik ik zelden of nooit, alleen volumeregeling was het doel. Ik kwam uit bij een Alps, zie de foto rechts. Dit is een Alps, type-aanduiding is 180757 RK27112-S25-C0-A203 Draaipotmeter Stereo 0.05W 50kΩ. Besteld via Conrad, hun artikelnummer is 442739. De juiste specificaties en niet heel goedkoop. Helaas. De behuizing van deze potmeter is 1-2 mm te hoog, past niet onder de display-elementen er boven. Verder naar achter is er wel voldoende ruimte, maar dan kan de potmeter niet op het chassis geschroefd worden en is bovendien de as te kort. De potmeter daarom is op een metalen plaatje van 40x20mm geschoefd. Het metalen plaatje met potmeter is m.b.v. twee afstandbussen van 20 mm op het chassis geschroefd. Daarvoor moesten twee extra gaten in het chassis geboord worden, ongeveer zoals die ook voor een B750 regelaar nodig zijn. De 6mm as is verlengd m.b.v. een askoppeling. Kortom, al met al geen schoonheidsprijs. Maar toch... Deze Alps regelaar werkt prima en voelt aan zoals je het hebben wilt. Daar kan ik goed mee leven, en terugbrengen in de originele staat is nog steeds goed mogelijk.